Rozmowa Dariusza Bohatkiewicza z prof. Andrzejem Suchcitz, kierownikiem archiwum

To fascynująca, wielowątkowa opowieść o Instytucie i Muzeum im. Generała Władysława Sikorskiego w Londynie — placówce, która przez dziesięciolecia przechowuje, opracowuje i upowszechnia dziedzictwo II Rzeczypospolitej na emigracji oraz historię Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Rozmowa została zarejestrowana w jednej z historycznych sal Instytutu, nieopodal Hyde Parku, w miejscu, które zdaniem rozmówców powinno być obowiązkowym punktem odwiedzin dla każdego Polaka odwiedzającego Londyn.

Instytut powstał w 1945 roku z inicjatywy środowisk emigracyjnych, które przewidywały utratę międzynarodowego uznania przez legalny rząd polski na uchodźstwie. Głównym celem była ochrona zbiorów, dokumentów i archiwów przed możliwością przejęcia ich przez komunistyczne władze w Warszawie. Brytyjscy doradcy zaproponowali, by instytucja miała charakter fundacji powierniczej, niezależnej od struktur rządowych, co uchroniło ją przed ewentualnym naciskiem ze strony nowych władz PRL.

Instytut od początku działał w dwóch obszarach: jako muzeum dostępne dla publiczności oraz jako archiwum historyczne. Znajdują się tam także dzienniki jednostek wojskowych, meldunki z frontów, sprawozdania po bitwach (jak Monte Cassino czy Arnhem), a także spuścizny po osobach prywatnych i organizacjach polonijnych.

Zbiory są systematycznie digitalizowane – obecnie ponad 2 miliony stron dokumentów zostało zdigitalizowanych, a część z nich jest dostępna online.

W Instytucie przechowywane są unikalne eksponaty, takie jak:
* biało-czerwona flaga zawieszona po zwycięstwie pod Monte Cassino,
* odznaczenia i mundur generała Władysława Andersa, w tym buty podarowane mu przez Stalina,
* sztandary pułków przedwojennego Wojska Polskiego oraz oddziałów walczących na Zachodzie,
* dokument nominacyjny Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego na prezydenta RP, podpisany przez Ignacego Mościckiego,
* pamiątki po gen. Maczku i jego żołnierzach, w tym flaga z jego samochodu oraz trofea zdobyte w Wilhelmshaven,
* orzeł z dowództwa floty w Oksywiu odzyskany przez 1. Dywizję Pancerną,
* flakonik Naczelnika Państwa, porcelana saska, dokumenty z czasów napoleońskich,
* mapa z ucieczki ORP Orzeł z Tallina,
* kronika Dywizjonu 303 oraz inne pamiątki po polskich lotnikach w RAF.

W 1988 roku do Instytutu dołączono Studium Polski Podziemnej – niezależną wcześniej jednostkę zajmującą się dokumentacją Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego. Mimo włączenia do struktur Instytutu, zachowało ono swoją wewnętrzną autonomię i oddzielne archiwum.

Instytut pełni ważną rolę edukacyjną, oferując wykłady online, lekcje historii dla polskich szkół sobotnich na emigracji oraz oprowadzanie po muzeum. Funkcjonuje głównie dzięki zaangażowaniu wolontariuszy i niewielkiego zespołu etatowych pracowników. Wśród nich wspomniano m.in. Izabelę Wolff, która przez 29 lat bezinteresownie wspierała Instytut.

Placówka, choć nigdy nie otrzymywała regularnych dotacji rządowych, przetrwała dzięki zaangażowaniu i wsparciu Polonii. W ostatnich latach korzystała również ze środków przyznawanych przez Ministerstwo Kultury w ramach projektów digitalizacyjnych.

Rozmówcy podkreślają, że Instytut pełni również funkcję „ambasady kultury” i strażnika ciągłości państwowej II Rzeczypospolitej. W jego murach odbywały się ważne wydarzenia polityczne na emigracji, takie jak zaprzysiężenia egzekutywy Zjednoczenia Narodowego.

Przypomniano też historyczne postaci i odwiedziny – m.in. Winstona Churchilla czy prezydentów Polski po 1990 roku, którzy traktowali Instytut jako miejsce reprezentujące autentyczną, niepodległą Polskę.

Pod koniec rozmowy pojawia się pytanie o przyszłość instytucji – czy zbiory powinny wrócić do Polski. Odpowiedź jest jednoznaczna: Miejsce Instytutu jest w Londynie. To właśnie tutaj jego obecność służy edukacji międzynarodowej i przypomina o dramatycznych losach Polski w XX wieku.

Rozmowa kończy się refleksją o nieprzemijającej wartości archiwaliów i eksponatów. Każdy dokument, nawet pozornie nieistotny, może kiedyś okazać się kluczem do odkrycia nowej prawdy historycznej. Dlatego zadaniem Instytutu jest nie tylko przechowywanie, ale przede wszystkim udostępnianie tych skarbów kolejnym pokoleniom – zarówno Polakom, jak i obywatelom innych krajów.

Redaktor Maria Anna Furman