„Śladami generała Sosabowskiego” – historia, która przemawia eksponatami. Bohaterowie Market Garden - Dariusz Bohatkiewicz.

W przestrzeni krakowskiego Muzeum Spadochroniarstwa i Wojsk Powietrznodesantowych odbywa się szczególna rozmowa – głęboka lekcja historii i hołd dla jednego z najbardziej niedocenionych polskich dowódców wojennych XX wieku. Dariusz Bohatkiewicz spotyka się ze starszym chorążym sztabowym Jackiem Dziedzicem, by wspólnie prześledzić historię generała Stanisława Sosabowskiego oraz jego żołnierzy – ludzi odwagi, lojalności i poświęcenia.

Rozmowa odbywa się w salach muzeum poświęconych 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej – jednostce wyjątkowej, bo podporządkowanej bezpośrednio Naczelnemu Wodzowi, z zamiarem przeprowadzenia desantu na okupowaną Warszawę. Choć do tego celu nigdy nie doszło, brygada odegrała kluczową rolę podczas operacji Market Garden, biorąc udział w desancie w rejonie Driel. Bohaterstwo polskich żołnierzy zostało zapamiętane przez lokalną ludność w Holandii, choć przez dekady zniekształcano ich udział, zrzucając odpowiedzialność za niepowodzenie operacji na generała Sosabowskiego.

Eksponaty prezentowane w muzeum nie są przypadkowym zbiorem militariów. Każdy z nich opowiada osobną historię. Jednym z najbardziej osobistych artefaktów jest sekretarzyk generała Sosabowskiego – wykonany po wojnie przez jego byłych żołnierzy, gdy pracował w fabryce w Wielkiej Brytanii. Ta pamiątka to wyraz szacunku i więzi, które przetrwały lata i granice. Towarzyszy jej opowieść o sytuacji generała po wojnie – pozbawiony polskiego obywatelstwa, nieprzyjmujący brytyjskiego, żyjący w trudnych warunkach, otoczony lojalnością swoich dawnych współwalczących.

Wśród licznych przedmiotów znajduje się także broń należąca do żołnierza poległego w Driel – przez lata przechowywana nielegalnie na poddaszu w Holandii, zanim trafiła do muzeum. Można tu również zobaczyć listy pisane ręką generała, jego oryginalny mundur, dokumenty, odznaczenia oraz artefakty zdobyte podczas wojny – w tym maszynę do pisania z niemiecką klawiaturą, zdobycz wojenną.

Rozmowa w muzeum przywołuje także wspomnienie o ostatnim żyjącym żołnierzu Brygady – Bolesławie Ostrowskim, który zmarł w Kanadzie. Uhonorowany został medalem koronacyjnym króla Karola, a jego pamięć pozostaje żywa w kontaktach z jego rodziną.

Szczególną uwagę zwraca kontekst polityczny i militarny operacji Market Garden. Generał Sosabowski i jego sztab już wcześniej wiedzieli o silnym przygotowaniu Niemców, jednak nie zostali wysłuchani. Mimo tragicznych strat – 97 poległych – to właśnie jego żołnierze wykonywali zadania z największym poświęceniem, często bez wsparcia pancernego. Przypomniano także, że generał sam osobiście uczestniczył w przeprawach przez Ren i prowadził do ataku brytyjskie czołgi.

W dalszej części rozmowy przedstawiono starania o przywrócenie honoru generałowi Sosabowskiemu. Kluczowy moment nastąpił w 2006 roku, gdy królowa Beatrix odznaczyła sztandar brygady Orderem Willema – najwyższym holenderskim odznaczeniem wojskowym. Obok Virtuti Militari przyznanego za zdobycie Wału Pomorskiego, są to dwa najwyższe odznaczenia wojskowe dwóch różnych państw znajdujące się na jednym sztandarze – unikat w historii Wojska Polskiego.

W muzeum znajduje się również Order Orła Białego, którym generał został pośmiertnie odznaczony w 2018 roku. Eksponat ten, przekazany przez prawnuka generała, pozwala młodym ludziom dotknąć historii – dosłownie i symbolicznie.

Miejsce to gromadzi także pamiątki z późniejszych działań bojowych – od Bałkanów po Afganistan. Izba Pamięci upamiętnia wszystkich poległych żołnierzy od 1957 roku. Szczególne miejsce zajmują nazwiska poległych w misjach pokojowych i bojowych – często znane rozmówcom osobiście.

Muzeum Spadochroniarstwa w Krakowie, mimo że funkcjonuje na terenie jednostki wojskowej, pozostaje dostępne dla wszystkich chętnych – zarówno z Polski, jak i zagranicy – po wcześniejszym uzgodnieniu z dowództwem. To miejsce nie tylko oddaje hołd przeszłości, lecz także edukuje i buduje współczesne poczucie odpowiedzialności za pamięć historyczną.

Redaktor Maria Anna Furman